इयत्ता १२ अलंकार मराठी स्वाध्याय PDF

 

इयत्ता १२ अलंकार मराठी स्वाध्याय PDF

या लेखात, आम्ही अलंकार विषयासाठी इयत्ता १२ मराठी सोल्यूशन्स देऊ. इयत्ता १२ मधील विद्यार्थी पाठ्यपुस्तकांमध्ये उपस्थित असलेल्या व्यायामांसाठी प्रश्न आणि उत्तरे डाउनलोड आणि कॉपी करण्यास सक्षम असतील.

इयत्ता १२ अलंकाराच्या पुस्तकात महाराष्ट्र बोर्डाच्या अभ्यासक्रमातील सर्व प्रश्नांचा समावेश आहे. येथे सर्व प्रश्न पूर्ण स्पष्टीकरणासह सोडवले आहेत आणि डाउनलोड करण्यासाठी विनामूल्य उपलब्ध आहेत. महाराष्ट्र बोर्ड इयत्ता १२ अलंकाराचे पुस्तक खाली दिले आहे. आम्‍हाला आशा आहे की आमच्‍या इयत्‍ता १२ वीच्‍या अलंकाराचे पुस्‍तक तुमच्‍या अभ्यासात मदत करेल! जर तुम्हाला आमचे इयत्ता १२ चे पुस्तक आवडले असेल तर कृपया ही पोस्ट शेअर करा.

इयत्ता १२ अलंकार स्वाध्याय

मंडळाचे नाव	Maharashtra Board
ग्रेडचे नाव	१२
विषय	अलंकार
वर्ष	2022
स्वरूप	PDF/DOC
प्रदाता	hsslive.co.in
अधिकृत संकेतस्थळ	mahahsscboard.in

समाधानासह महाराष्ट्र बोर्ड आठवा स्वाध्याय कसे डाउनलोड करायचे?

महाराष्ट्र बोर्ड १२ स्वाध्याय PDF डाउनलोड करण्यासाठी खालील स्टेप्स फॉलो करा:

1. वेबसाइट- Hsslive ला भेट द्या. 'स्वाध्याय' लिंकवर क्लिक करा.
2. महा बोर्ड १२ स्वाध्याय PDF पहा.
3. आता महाराष्ट्र बोर्ड १२ स्वाध्याय तपासा.
4. डाउनलोड करा आणि भविष्यातील संदर्भांसाठी जतन करा.

इयत्ता १२ अलंकार स्वाध्याय उपाय

इयत्ता १२ स्वाध्याय मधील विद्यार्थी खालील लिंक्सवरून अलंकाराचे उपाय डाउनलोड करू शकतील.

कृती

1. खालील ओळींतील अलंकार ओळखून त्याचे नाव लिहा.

(१) वीर मराठे आले गर्जत!
पर्वत सगळे झाले कंपित!
(२) सागरासारखा गंभीर सागरच!
(३) या दानाशी या दानाहुन अन्य नसे उपमान
(४) न हा अधर, तोंडले नव्हत दांत हे की हिरे।

(५) अनंत मरणे अधी मरावी,
स्वातंत्र्याची आस धरावी,
मारिल मरणचि मरणा भावी,
मग चिरंजीवपण ये बघ तें.

(६) मुंगी उडाली आकाशी
तिने गिळिले सूर्यासी!

(७) फूल गळे, फळ गोड जाहलें,
बीज नुरे, डौलात तरू डुले;
तेज जळे, बघ ज्योत पाजळे;
का मरणिं अमरता ही न खरी?
उत्तर :
(१) अतिशयोक्ती अलंकार
(२) अनन्वय अलंकार
(३) अपन्हुती अलंकार
(४) अपन्हुती अलंकार
(५) अर्थान्तरन्यास अलंकार
(६) अतिशयोक्ती अलंकार
(७) अर्थान्तरन्यास अलंकार

2. खालील तक्ता पूर्ण करा.

उत्तर :

3. खालील कृती करा.

(१) कर्णासारखा दानशूर कर्णच.
वरील वाक्यातील-
उपमेय ………………………….
उपमान ………………………….

(२) न हे नभोमंडल वारिराशी आकाश
न तारका फेनचि हा तळाशी पहिल्या ओळीतील-
उपमेय ………………………….
उपमान ………………………….

दुसऱ्या ओळीतील
उपमेय ………………………….
उपमान ………………………….
उत्तर :
(१) उपमेय : कर्ण (दानशूरत्व)
उपमान : कर्ण

(२) पहिल्या ओळीतील – उपमेय : नभोमंडल (आकाश)
उपमान : आकाश
दुसऱ्या ओळीतील – उपमेय : तारका
उपमान : तारका

4. खालील तक्ता पूर्ण करा.

उत्तर :

अलंकार म्हणजे काय?

अलंकार म्हणजे आभूषणे किंवा दागिने. अधिक सुंदर दिसण्यासाठी व्यक्ती दागिने घालतात, त्याप्रमाणे आपली भाषा अधिक सुंदर, अधिक आकर्षक व अधिक परिणामकारक करण्यासाठी कवी (साहित्यिक) भाषेला अलंकाराने सुशोभित करतात.

एखादया माणसाचे शूरत्व सांगताना → तो शूर आहे → सामान्य वाक्य तो वाघासारखा शूर आहे → आलंकारिक वाक्य. ← असा वाक्यप्रयोग केला जातो.

अशा प्रकारे ज्या ज्या गुणांमुळे भाषेला शोभा येते, त्या त्या गुणधर्मांना भाषेचे अलंकार म्हणतात.

भाषेच्या अलंकारांचे दोन मुख्य प्रकार आहेत :

• शब्दालंकार
• अर्थालंकार.

आपल्याला या इयत्तेत

• अनन्वय
• अपन्हुती
• अतिशयोक्ती
• अर्थान्तरन्यास हे चार अर्थालंकार शिकायचे आहेत.

उपमेय आणि उपमान म्हणजे काय?
पुढील वाक्य वाचा व अधोरेखित शब्दांकडे नीट लक्ष दया : भीमा वाघासारखा शूर आहे.
‘भीमा’ हे उपमेय आहे; कारण भीमाबद्दल विशेष सांगितले आहे. भीमाला वाघाची उपमा दिली आहे.
‘वाघ’ हे उपमान आहे; कारण भीमा हा कसा शूर आहे, ते सांगितले आहे.

म्हणून,

• ज्याला उपमा देतात, त्यास उपमेय म्हणतात.
• ज्याची उपमा देतात, त्यास उपमान म्हणतात.

म्हणून,

• भीमा → उपमेय
• वाघ → उपमान
• साधर्म्य गुणधर्म → शूरत्व.

अनन्वय अलंकार
पुढील उदाहरणांचे निरीक्षण करा व कृती सोडवा :

• आहे ताजमहाल एक जगती तो तोच त्याच्यापरी
• या आंब्यासारखा गोड आंबा हाच.
• वरील दोन्ही उदाहरणांतील उपमेये – ताजमहाल, आंबा
• वरील दोन्ही उदाहरणांतील उपमाने – ताजमहाल, आंबा

निरीक्षण केल्यानंतर वरील उदाहरणांत उपमेय व उपमान एकच आहेत, असे लक्षात येते.

जेव्हा उपमेयाला कशाचीच उपमा देता येत नाही व जेव्हा उपमेयाला उपमेयाचीच उपमा देतात, तेव्हा अनन्वय अलंकार होतो. [अन् + अन्वय (संबंध) = अनन्वय (अतुलनीय)]

अनन्वय अलंकाराची वैशिष्ट्ये (लक्षणे) :

• उपमेय हे अद्वितीय असते. त्यास कोणतीच उपमा लागू पडत नाही.
• उपमेयाला योग्य उपमान सापडतच नाही; म्हणून उपमेयाला उपमेयाचीच उपमा दयावी लागते.

अनन्वय अलंकाराची काही उदाहरणे :

• ‘झाले बहु, होतिल बहू, आहेतहि बहू, परंतु या सम हा।’
• या दानासी या दानाहुन अन्य नसे उपमान
• आईसारखे दैवत आईच!

अपन्हुती अलंकार

पुढील उदाहरणांचे निरीक्षण करा व कृती सोडवा :
उदा., न हे नयन, पाकळ्या उमलल्या सरोजांतिल।
न हे वदन, चंद्रमा शरदिचा गमे केवळ।।

वरील उदाहरणातील –

वरील उदाहरणांत उपमेयांचा निषेध केला आहे व उपमेय, उपमान हे उपमानेच आहे, अशी मांडणी केली आहे.

जेव्हा उपमेयाचा निषेध करून उपमेय हे उपमानच आहे, असे जेव्हा सांगितले जाते, तेव्हा अपन्हुती अलंकार होतो.

अपन्हुती अलंकाराची वैशिष्ट्ये (लक्षणे) :

• उपमेयाला लपवले जाते व निषेध केला जातो.
• उपमेय हे उपमेय नसून उपमानच असे ठसवले जाते.
• निषेध दर्शवण्यासाठी ‘न, नव्हे, नसे, नाहे, कशाचे’ असे शब्द येतात.

अपन्हुती अलंकाराची काही उदाहरणे :

1. ओठ कशाचे? देठचि फुलल्या पारिजातकाचे।
2. हे हृदय नसे, परि स्थंडिल धगधगलेले।
3. मानेला उचलीतो, बाळ मानेला उचलीतो।
   नाही ग बाई, फणा काढुनि नाग हा डोलतो।।
4. हे नव्हे चांदणे, ही तर मीरा गाते
5. आई म्हणोनि कोणी। आईस हाक मारी
   ती हाक येई कानी। मज होय शोकारी
   नोहेच हाक माते। मारी कुणी कुठारी.

अतिशयोक्ती अलंकार
पुढील उदाहरणांचे निरीक्षण करा व त्यातील अतिरेकी (असंभाव्य) वर्णन समजून घ्या :
दमडिचं तेल आणलं, सासूबाईचं न्हाणं झालं
मामंजींची दाढी झाली, भावोजीची शेंडी झाली
उरलं तेल झाकून ठेवलं, लांडोरीचा पाय लागला
वेशीपर्यंत ओघळ गेला, त्यात उंट पोहून गेला.
दमडीच्या तेलात कोणकोणत्या गोष्टी उरकल्या हे सांगताना त्या वस्तुस्थितीपेक्षा कितीतरी गोष्टी फुगवून सांगितल्या आहेत.

जसे की, एका दमडीच्या (पैशाच्या) विकत आणलेल्या तेलात काय काय घडले? →

• सासूबाईचे न्हाणे
• मामंजीची दाढी
• भावोजीची शेंडी
• कलंडलेले तेल वेशीपर्यंत ओघळले
• त्यात उंट वाहून गेला.

या सर्व अशक्यप्राय गोष्टी घडल्या. म्हणजेच अतिशयोक्ती केली आहे.
जेव्हा एक कल्पना फुगवून सांगताना त्यातील असंभाव्यता (अशक्यप्रायता) अधिक स्पष्ट करून सांगितलेली असते, तेव्हा अतिशयोक्ती अलंकार होतो.

अतिशयोक्ती अलंकाराची वैशिष्ट्ये (लक्षणे) :

• एखाद्या गोष्टीचे, प्रसंगाचे, घटनेचे, कल्पनेचे अतिव्यापक फुगवून अशक्यप्राय केलेले वर्णन.
• त्या वर्णनाची असंभाव्यता, कल्पनारंजकता अधिक स्पष्ट केलेली असते.

अतिशयोक्ती अलंकाराची काही उदाहरणे :

1. ‘जो अंबरी उफाळतां खुर लागलाहे।
   तो चंद्रमा निज तनुवरि डाग लाहे।।’
2. काव्य अगोदर झाले नंतर जग झाले सुंदर।
   रामायण आधी मग झाला राम जानकीवर।।
3. सचिनने आभाळी चेंडू टोलवला।
   तो गगनावरी जाऊन ठसला।।
   तोच दिवसा जैसा दिसतो चंद्रमा हसला।।

अर्थान्तरन्यास
पुढील उदाहरणांचे निरीक्षण करा व समजून घ्या :
‘बोध खलास न रुचे अहिमुखी दुग्ध होय गरल।
श्वानपुच्छ नलिकेत घातले होईना सरल।।
[खल = दुष्ट, अहि = साप, गरल = विष, श्वान = कुत्रा, पुच्छ = शेपटी]
दुष्ट माणसाला कितीही उपदेश केला तरी तो आवडत नाही, हे स्पष्ट करताना सापाला पाजलेल्या दुधाचे रूपांतर विषातच होते, हे उदाहरण देऊन ‘कुत्र्याची शेपटी नळीत घातली, तरी वाकडीच राहणार’, हा सर्वसामान्य सिद्धांत मांडला आहे.
एका अर्थाचा समर्थक असा दुसरा अर्थ ठेवणे, हा या अलंकाराचा उद्देश असतो.

एका अर्थाचा समर्थक असा दुसरा अर्थ शेजारी ठेवणे म्हणजेच ५ एक विशिष्ट अर्थ दुसऱ्या व्यापक अर्थाकडे नेऊन ठेवणे व सर्वसामान्य सिद्धांत मांडणे, यास अर्थान्तरन्यास अलंकार म्हणतात.

अर्थान्तरन्यास अलंकाराची वैशिष्ट्ये (लक्षणे) :

• विशेष उदाहरणावरून एखादा सर्वसामान्य सिद्धांत मांडणे.
• सामान्य विधानाच्या समर्थनार्थ विशेष उदाहरण देणे.
• अर्थान्तर – म्हणजे दुसरा अर्थ. न्यास – म्हणजे शेजारी ठेवणे.

अर्थान्तरन्यास अलंकाराची काही उदाहरणे :

1. तदितर खग भेणे वेगळाले पळाले।
   उपवन-जल-केली जे कराया मिळाले।।
   स्वजन, गवसला जो, त्याजपाशी नसे तो।
   कठिण समय येता कोण कामास येतो?
2. होई जरी सतत दुष्टसंग
   न पावती सज्जन सत्त्वभंग
   असोनिया सर्प सदाशरीरी
   झाला नसे चंदन तो विषारी
3. अत्युच्च पदी थोरही बिघडतो हा बोल आहे खरा
4. जातीच्या सुंदरा काहीही शोभते.

इयत्ता १२ मराठी स्वाध्याय उपाय

• इयत्ता १२ मराठी वेगवशता मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी रोज मातीत मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी आयुष्य… आनंदाचा उत्सव मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी रे थांब जरा आषाढघना मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी वीरांना सलामी मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी रंग माझा वेगळा मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी आत्मविश्वासासारखी शक्ती नाही मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी विंचू चावला… मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी रेशीमबंध मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी समुद्र कोंडून पडलाय मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी दंतकथा मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी आरशातली स्त्री मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी रंगरेषा व्यंगरेषा मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी जयपूर फूटचे जनक मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी कथा-साहित्यप्रकार-परिचय मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी शोध मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी गढी मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी मुलाखत मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी माहितीपत्रक मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी अहवाल मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ मराठी वृत्तलेख (फिचर रायटिंग) मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ वाक्यप्रकार मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ वाक्यरूपांतर मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ समास मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ प्रयोग मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ अलंकार मराठी स्वाध्याय PDF
• इयत्ता १२ निबंध लेखन मराठी स्वाध्याय PDF

निष्कर्ष

आम्हाला आशा आहे की महाराष्ट्रावरील हा लेख तुम्हाला '१२ अलंकार स्वाध्याय' मदत करेल. तुम्हाला काही प्रश्न असल्यास, त्यांना खाली टिप्पणी विभागात मोकळ्या मनाने पोस्ट करा. आम्ही लवकरात लवकर तुमच्याकडे परत येऊ.